Pripremna nastava - Geografija 5. Litosfera i Atmosfera

PLANETA ZEMLJA

LITOSFERA

1. Litosfera je zemljina kora.
2. Unutrašnja građa zemlje
1. Zemljino jezgro
2. Omotač jezgra – nalazi se u testasto-tečnom stanju. Materija koja izgrađuje ovaj omotač naziva se magma.
3. Zemljina kora – litosfera – čvrst stenovit omotač

1.     Kontinentalna kora – veće debljine 30-70 km

2.     Okeanska kora – manje debljine 5-10 km

3. Zemljina kora – litosfera se sastoji od 3 vrste stena:
1. Magmatske stene – nastaju hlađenjem usijano tečne lave na površini Zemlje ili magme u njenoj unutrašnjosti – graniti bazalt
2. Sedimentne stene – nastaju taloženjem ostataka biljnogi životinjskog sveta ili čestica drugih stena u morimai jezerima – krečnjaki peščar.
3. Metamorfne stene – nastaju preobražajem magmatskihi sedimentnih stena u zemljinoj kori usled velikog pritiskai temperature – preobražajem krečnjaka nastaje mermer (planina Venčac u Šumadiji)
4. Litosfera se sastoji od litosfernih ploča
5. Zemljotresi nastaju usled pomeranja litosfernih ploča. Litosferne ploče se pomeraju zbog toga što leže na testasto tečnoj magmi koja se pomera.
6. Najviše zemljotresai vulkanskih erupcija ima na prostoru gde se dodiruju litosferne ploče.

Najpoznatija vulkansko-trusna oblast na Zemlji je ‘’vatreni pojas Pacifika’’ – prostire se na obodu Tihog okeana, Pacifika,i zahvata istočni priobalni pojas Azijei zapadnu obalu Severnei Južne Amerike

7. Kod zemljotresa razlikujemo epicenter – mesto na površini Zemlje gde se zemljotres najviše oseća, gde je razaranje najvećei hipocentar – mesto u unutrašnjosti litosfere gde se nalazi žarište zemljtrese, oblast gde se dodiruju litosferne pločei gde je zbog njihovog pomeranja nastao zemljotres.
8. Unutrašnje sile Zemlje su sila Zemljine teže (gravitacija)i Zemljina unutrašnja toplota. Tektonski pokreti nastaju delovanja unutrašnjih sila. Tektonskim pokretima nastaju najkrupniji oblici u reljefu zemljine površine – kontinentii okeanski base, planinei kotline.

Mlade venačne planine nastaju horizontalnim pomeranjem zemljine kore. One su više, imaju oštre vrhove, strme stranei pružaju se u vidu venaca (venačne).

Mlade venačne planine po kontinentima PRONAĐI IH NA KARTI – NE UČI NAPAMET

Evropa: Dinarske, Karpatsko-balkanske, Apeninske, Pirinejske, Alpi, Kavkaz.

Azija: Pontijske planine, Tavor, Elburs, Hindukuš, Pamir, Himalaji, Karakorum, Tijanšan, Kunlun;

Afrika: Atlas;

Severna Amerika: Koridljeri (Stenovite planine, Primorske planine, Sijera Nevada, Kaskadske);

Južna Amerika: Andi;

Stare gromadne planine su nastale vertikalnim pomeranjem zemljine kore. Niže su od mladih venačnihi imaju oble vrhovei blage padine.

Stare gromadne planine po kontinentima: PRONAĐI IH NA KARTI – NE UČI NAPAMET

Evropa: Rodopske (Srpsko-makedonska masa u Srbiji: Besna kobila, Jastrebac, Dukat, Ruj), Olimp (Zevs, Hera…), Središnji ili Centralni masiv, Švarcvald (izvorište Dunava), Harc, Šumava;

Azija: Altaj;

Severna Amerika: Apalači;

Južna Amerika: Gvajanske planine i Brazilske planine;

Australija: Australijski Alpi.

9. EROZIJA JE PROCES RAZARANJA I ODNOŠENJA ZEMLJIŠTAi STENOVITE PODLOGE, A AKUMULACIJA JE PROCES NAGOMILAVANJAi TALOŽENJA RAZORENOGi ODNEŠENOG MATERIJALA

VRSTE EROZIJA

1.     DENUDACIJA predstavlja proces spiranjai odnošenja površinskog sloja zemljištai ogoljivanje stenovite podloge. Intenzitet denudacije zavisi od količine padavina, nagiba terenai vegetacije.

2.     FLUVIJALNA ILI REČNA EROZIJA je proces pri kome reka oblikuje reljef. Akumulativni oblici fluvijalne erozije su aluvijalne ravni, delte, rečna ostrva - ade. Erozivni oblici koje stvara reka su rečno korito, rečna dolina. Kanjonii klisure su rečne doline strmih strana koje nastaju u planinskim predelima , dok rečne doline u nizijima imaju blago nagnute stranei široko dno. Pošto reke u nizijama sporije teku, zbog malog nagiba terena, one stvaraju meandre..

3.     ABRAZIJA – proces oblikovanja reljefa radom talasa na morimai jezerima. Talasi svojom snagom neprekidno menjaju reljef obalai pomeraju je na račun kopna. Klif je jedan od oblika koje talasi stvaraju u reljefu obale.

4.     EOLSKA EROZIJA – je proces oblikovanja reljefa radom vetra. Najizraženiji uticaj vetra na reljef je u pustinjamai predelima koji su izgrađeni od peskai lesa. Oblik u reljefu – peščane dine.

5.     GLACIJALNA ILI LEDNIČKA EROZIJA – je proces pri kome lednici oblikuju reljef.  Lednici su velike ledene reke koji danas nastaju na planinama iznad snežne granice.  Lednici se formiraju u udubljenju na planinama koje nazivamo  cirk. Dok se spuštaju niz planinu stvaraju korito kroz koje teče lednik,  to je lednički valov. Materijal koji lednik nosi zove se morenski materijal.

6.     KRAŠKA EROZIJA – je proces rastvaranja krečnjaka pod uticajem vode. Krečnjak je sedimentna stena nastala u plitkim morimai jezerima taloženjem ostataka živog sveta (ljušturai skeleta koji se sastoje od kalcijum karbonata).Voda rastvara krečnjačku stenui stvara:

a) Površinske oblike kraške erozije – škrape, vrtače, uvalei kraška poljai

b) Podzemne oblike kraške erozije – pećinei jame.

PLANETA ZEMLJA

ATMOSFERA

10. Atmosfera je vazdušni omotač Zemlje.
11. Vazduh je smesa gasova (78% N(azot), 21% O (kiseonik) i 1% CO_{2(ugljen dioksid)}, vodena para i ostali gasovi.
12. Funkcije atmosfere ili čemu služi atmosfera:
1. Svojim postojanjem i sastavom obezbeđuje život na Zemlji,
2. Štiti Zemlju, u određenoj meri, od zračenja koje dolazi iz kosmosa npr. ultraljubičaste zrake koje dolaze sa Sunca apsorbuje ozonski sloj u atmosferi, ali pošto je on u izvesnoj meri oštećen, ‘’ozonske rupe’’, velika količina UV zraka dolazi do površine Zemlje i zbog toga moramo smanjiti izlaganje sunčevom zračenju tokom leta i tokom dana kada je zračenje najjača,
3. Štiti Zemlju od meteorita koji pri prolasku kroz atmosferu Zemlje usled trenja sa česticama vazduha sagorevaju.
13. Atmosfera se sastoji od nekoliko slojeva: troposfera, stratosfera, mezosfera i termosfera
14. Troposfera obuhvata 80% ukupne mase atmosferai u tom, prizemnom delu (10-12 km visine) se odvijaju život u atmosferi i procesi koji imaju uticaj na život na Zemlji.
15. Zagrevanje atmosfere – sunčevi zraci neznatno zagrevaju atmosferu pri prolasku kroz nju, oni dolaze do površine Zemlje i zagrevaju površinu Zemlje, a površina Zemlje zagreva atmosferu.
1. Zagrevanje atmosfere zavisi od

                                                    i.     Upadnog ugla sunčevih zraka

                                                  ii.     Vrste podloge – voda, zemlja, pesak, stene, beton…

                                                iii.     Vegetacije – otvoreno polje, travnata vegetacija, šuma.

-        Najviša temperature na Zemlji je izmerena u Libijskoj pustinji (Afrika) 57,8°C

-        Ovo merenje nije zvanično priznato tako da je najviša temperatura izmerena u Dolini smrti (SAD, Severna Amerika), 56,7°C (,5,6,7,).

-        Najniža temperature je izmerena na Antarktiku 1960. godine -88,3°C

16. Vreme je trenutno stanje atmosfere ili vremenskih elemenata (temperature, padavina, vetra, vlažnosti vazduha…)
17. Klima je višegodišnji režim vremena.
18. Vreme se tokom dana menja dok se klima menja tokom godine, a značajnije promene klime se dešavaju u dužem vremenskom periodu. Npr. poslednje ledeno doba, kada je klima na Zemlji bila drugačija, je završeno pre 10-tak hiljada godina, 10 000 godina, i od tada do danas se nije bitnije menjala.
19. Klimatski faktori ili modifikatori menjaju klimu nekog mesta.

Klimatski faktori su:

·       Geografska širina – sa porastom geografske širine, od ekvatora prema polovima, smanjuje se temperature, jer se smanjuje i upadni ugao sunčevih zraka.

·       Reljef

o   nadmorska visina: sa porastom nadmorske visine se smanjuje temperaturei vazdušni pritisak, a povećava količina padavina;

o   pravac pružanja planina: planine mogu da se prostiru tako da sprečavaju da vlažne vazdušne mase sa kopna prodru dublje u unutrašnjost tako da se padavine izlučuju bliže moru, dok se u unutrašnjosti, zbog manje količine padavina, formiraju pustinjske, polupustinjske I uopšte sušnije oblasti nego što bi bile kada planine ne bi postojale na tom mestu ili kada bi bile niže. (Himalaji, Kordiljeri Severne Amerike)

·       Raspored kopna i mora: pored mora je klima vlažnija i toplija nego u unutrašnjosti kopna.

·       Morske struje: tople morske struje zagrevaju priobalni pojasi povećavaju količinu padavina, dok hladne morske struje rashlađuju klimu.

20. Vremenski elementi su:
1. Sunčevo zračenje, insolacija – meri se heliometrom, a izražava u satima tokom godine (koliko dugo sija Sunce tokom godine u nekom mestu),
2. Temperatura vazduha -  meri se termometrom, a izražava u °C, (sa porastom nadmorske visine temperature se smanjuje za 0,6°C na svakih 100 m,
3. Padavine – mere se kišomerom, a količina padavina se izražava u mm(/m²/god.)
4. Vazdušni pritisak – meri se barometrom, a visina vazdušnog pritiska se izražava u milibarima (mb), normalan vazdušni pritisak, na nivou mora, iznosi 1013mb
5. Vetar – pravac i brzina vetra se određuje Vildovim vetrokazom. Pravac se opisuje stranama sveta (istok, zapad, severozapad…), a brzina vetra se meri izražava m/s ili km/h.
6. Vlažnost vazduha se meri higrometrom a izražava u procentima, %,
7. Oblačnost – se ne meri instrumentima već meteorolog procenjuje kolika je površina neba prekrivena oblacima (20%, 50%, 100%)

21. Vetar je horizontalno kretanje vazduha od oblasti višeg prema oblasti nižeg vazdušnog pritiska. Vetar, kretanje vazduha, nastaje zbog razlike u vazdušnom pritisku, a razlika u vazdušnom pritisku nastaje zbog razlike u temperaturi pojedinih delova Zemlje, a zbog čega dolazi do razlike u temperaturi? (pogledaj 57. Zagrevanje atmosfere)
22. Vetrovi se prema trajanju I prostoru u kome duvaju dele na tri grupe:
1. Stalne (planetarne) – istočni vetrovi u hladnim pojasevima, pasati u žarkom pojasu.
2. Periodične (sezonske) – monsuni: leti duvaju sa mora na kopno I donose padavine, a zimi sa kopna na more I tada su suvi vetrovi. Duvaju u južnoj Aziji, Indiji. Da li tokom zimskog monsuna pada sneg I temperature padaju ispod 0°C
3. Lokalne – košava, duva u severoistočnom delu Srbije, duva sa istoka I dopire do Subotice na severu, Šida na istoku Srbije I Niša na jugu.
23. Kruženje vode u prirodi
1. Ispravanje je prelaženje vode iz tečnog u gasovito stanje
2. Kondenzacija je prelaženje vode iz gasovitog u tečno stanje.
24. Klimadijagram –

25. Tipovi klime i odlike.

Žarki pojas (svi tipovi klime u ovom pojasu su topli, sem onih na višim visinama na Andima i na visokim planinama Jezerske visoravni u Africi Kilimandžaro i Kenija, najbitnija je razlika kada padaju kiše)

Oko Ekvatora vlada ekvatorska klima – stalno toplo i vlažno vreme

Severnije i južnije od ekvatora, oko 10° geografske širine, vlada tropska klima ili zona letnjih kiša: toplo tokom cele godine, a kiše se izlučuju leti, dok je zima sušni period.

Oko povratnika na obe polulopte se prostiru pustinjske oblasti – stalno suvo i toplo vreme. Velika razlika između dnevnih I noćnih temperatura.

Monsunska klima ili tropsko-monsunska vlada u južnoj (Indijsko poluostrvo) I delovima jugoistočne Azije (Indokinesko poluostrvo) – pogledaj periodične vetrove monsune (64. pod b).

Umereni toplotni pojas –

Sredozemna klima – topla i suva leta i blage i kišovite zime. Najveći prostori pod ovom klimom se prostiru oko Sredozemnog mora u Evrope i manji delovi Severne i Južne Amerike I Australije, između 30°- 40° N i S.

Okeanska klima – zapadne obale Evrope i Severne Amerike. Velika količina padavina ravnomerno raspoređena tokom godine i sveža leta i blage zime.

Kontinentalna klima – zastupljena između 40°- 60° geografske širine u delovima kontinenta koji su udaljeni od okeana.4 godišnja doba, proleće i jesen kišovita godišnja doba, leto suvo i toplo, a zima hladna sa snegom.

Subpolarna klima – vlada u oblastima oko polarnika. Zime traju i do 10 meseci, a leta kratka i sveža.

Polarna klima – se nastavlja na subpolarnu klimu i zastupljena je na širem prostoru oko polova. To je proctor večitog snega i leda.

Planinska klima – vlada na visokim planinama žarkog i umerenog pojasa. Sa porastom nadmorske visine smanjuje se temperature a povećava količina padavina. Zime su duge i hladne sa mnogo snežnih padavina,a  leta kratka i sveža, a prelazna godišnja doba su slabo izražena.

Pretežno jedan tip vremena tokom godine imaju ekvatorska, pustinjskai polarna klima

Ekvatorska – toplo i kišovito

Pustinjska – toplo i suvo

Polarna – hladno i suvo

Pripremna nastava - Geografija 5. Predmet proučavanja, Vasiona, Geografska karta, Kretanja Zemlje

5. RAZRED

PRIPREMNA NASTAVA

1. Grčki naučnik Eratosten je prvi upotrebio naziv geografija u III v.p.n.e.
2. Naziv geografija potiče od grčkih reči Gea – Zemlja i grafein – opisivati.
3. Geografija se bavi proučavanjem pojava i procesa u geografskom omotaču.
4. Geografski omotač se sastoji od

-        litosfere- čvrstog omotača

-        hidrosfere- vodenog omotača

-        atmosfere- vazdušnog omotača

-        biosfere- živi svet koji naseljava delove prethodna tri omotača.

5. Poznatiji istraživači

Kristifor Kolumbo – 1492. otkrio Ameriku,

Vasko da Gama – 1498. pronašao pomorski put oko Afrike do Indije,

Fernando Magelan – predvodio ekspediciju koja je od 1519-1522. prva oplovila svet.

6. Geografija se deli na

a)     Fizičku geografiju koju čine geografske discipline koje proučavaju odlike prirodne sredine:

-        geomorfologija proučava odlike reljefa na Zemlji,

-        klimatologija proučava elemente I faktore klime,

-        hidrologija proučava sve vode na Zemlji,

-        biogeografija proučava rasporstranjenost biljnog I životinjskog sveta.

b)     Društvenu geografiju koju čine geografske discipline koje proučavaju stanovništva, naselja I privredne delatnosti I rezultate ljudskog rada.

Deli se na

-        geografiju stanovništva

-        geografiju naselja

-        ekonomsku geografiju

-        političku geografiju.

7. Jovan Cvijić je najveći srpski geograf. Rođen u Loznici 12.10.1865. Bio je profesor i rektor Beogradskog univerziteta (BU), član Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) i njen predstenik. Osnovao je Srpsko geografsko društvo (SGD).
8. Vasiona – kosmos – svemir je beskonačno veliki prostor koji nas okružuje i u kome se nalazi bezbroj nebeskih tela. Grčka reč kosmos znači red, poredak.
9. Svetlosna godina je jedinica mere kojom se mere rastojanja u vasioni. Svetlosna godina je rastojanje koje svetlost pređe za jednu godinu. Svetlost se kreće brzinom od 300 000 km/s. 31.536.000 sekundi ima jedna obična godina, ne prestupna. Pomnožiš sa 300 000 I dobićeš koliko kilometara pređe svetlost za godinu dana ili koliko iznosi jedna svetlosna godina.
10.  Galaksije su zvezdani sistemi različitog oblika I veličine. Naša galaksija se naziva Mlečni put.

-        Zvezde su usijana, gasovita vasionska tela koja imaju svoju svetlost I toplotu.

-        Nama najbliža zvezda je Sunce.

-        Sunčev sistem čine Sunce I vasionska tela koja kruže oko njega.

-        Planete su hladna I tamna nebeska tela koja svetlost I toplotu dobijaju od Sunca.

-        Planete Sunčevog sistema su od najbliže prema najdaljoj od Sunca: Merkur, Venera, Zemlja, Mars, Jupiter, Saturn, Uran, Neptun.

-        Sateliti su prirodni pratioci planeta koji kruže oko njih. To su tamna I hladna nebeska tela.

-        Zemljin prirodni satelit je Mesec. Mesec je uvek istom stranom okrenut prema Zemlji zbog toga što se za isto vreme okrene I oko svoje ose I oko Zemlje, za 27,3 dana.

-        Veštačke satelite je stvorio čovek lansirao u orbitu oko Zemlje. Imaju različite namene: istraživanje svemira, atmosfere, površine zemlje, telekomunikacija, vojne potrebe.

11. Asteroidi ili planetoidi su manja tamna I čvrsta vasionska tela koja kruže oko Sunca. Najviše ih ima na kružnoj putanji između Marsa I Jupitera. Nazivi nekih asteroida su: Srbija, Zvezdara, Milanković.
12. Komete su vasionska tela koja se sastoje od kosmičke prašine, stenovitih komada I zaleđenih gasova. Kada se približe Suncu gasovi se zapale I kometa dobije dug magličast repe okrenut od Sunca I zbog toga ih još u narodu nazivaju ‘’zvezde repatice’’. Halejeva kometa je najpoznatija. Ona svakih 76 godina prođe pored Sunca I Zemlje. Poslednji put je prošla 1986. godine. Koliko ćeš imati godina kada bude sledeći put prolazila pored Zemlje?
13. Meteori se vide na noćnom nebu kao svetleći tragovi, a to su veći ili manji komadi stena koji usled velike brzine kojom uleću u atmosferu u dodiru sa vazduhom, zbog trenja, sagorevaju I narod ih naziva I ‘’zvezde padalice’’.
14. Dokazi da je Zemlja okrugla:

-        pomračenje Meseca – pri pomračenju meseca Zemljina senka se vidi na površini Meseca I kružnog je oblika;

-        pojavljivanje I iščezavanje broda na horizontu;

-        ugao pod kojim padaju sunčevi zraci na površinu Zemlje;

-        Magelanova ekspedicija od 1519-1522. je oplovila svet;

-        fotografije Zemlje sa veće visine ili iz vasionskog prostora.

15. Zemlja nema oblik pravilne lopte već elipsoida, spoljoštena je na polovima; ali nema ni oblik pravilnog elipsoida već geoida.

-        polarni prečnik – 12 714km

-        ekvatorski prečnik – 12 756km,

-        Zemlja se predstavlja kao lopta poluprečnika 6370km, a obima 40 000km.     

16. Površina Zemlje 510 000 000 (miliona) km²

Vodena površina 361 miliona km² (71%)

Kopnena površina149 miliona km² (29%)

17. Najveće vodene površine na Zemlji nazivaju se okeani – Severni ledeni okean (najmanji), Indijski okean, Atlantski okean ili Atlantik I Tihi okena ili Pacifik (najveći).

18. Najveće kopnene površine na Zemlji su kontinenti – najveći Azija, najmanji Australija, ostali su od najvećeg prema najmanjem Afrika, Severna Amerika, Južna Amerika, Antarktik I Evropa.

19. Jedina dva povezana kontinenta su Evropa I Azija (Evroazija). Granica Evrope I Azije vodi preko planine Ural, reke Ural, Kaspijskog jezera, planine Kavkaz, Crnog mora, moreuza Bosfor, Mramornog mora, moreuza Dardaneli I Egejskog mora.

Teritorije Rusije I Turske se nalaze na oba kontinenta.

20. Pogledaj na karti sveta između kojih se kontinenata nalaze pojedini okeani.

GEOGRAFSKA KARTA

Geografska i kartografska mreža

21. Paralele ili uporednici su zamišljene kružne linije koje obavijaju Zemlju u pravcu zapad istok.

Međusobno su paralelne. Nisu iste dužine. Najduža I početna je Ekvator, a prema polovima su sve kraće. Polovi su predstavljeni tačkama.

Ekvator deli Zemlju na dve polulopte severnu I južnu.

Geografska širina je udaljenost neke tačke od početne paralele Ekvatora prema severu ili jugu.

Od Ekvatora do Severnog pola mesta mogu da imaju do 90°severne geografske širine (N), a do Južnog pola 90°južne geografske širine (S);

22. Meridijani ili podnevci su zamišljene polukružne linije koje povezuju, spajaju Severni

Južni pol. Sve su iste dužine. Za početni meridijan je određeno da bude onaj koji prolazi kroz astronomsku opservatoriju koja se nalazi u delu Londona (glavnog grada Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije I Severne Irske) koji se zove Grinič I po njemu je I meridijan dobio ime. Nulti, početni meridijan, Grinič, deli Zemlju na istočnu I zapadnu poluloptu.

Geografska dužina je udaljenost neke tačke od početnom meridijana Griniča prema istoku ili prema zapadu, od 0-180°.

Od Griniča prema istoku do 180° mesta imaju istočnu geografsku dužinu (E), a prema zapadu isto do 180° zapadne geografske dužine (W).

Prikazivanje Zemljine površine

23. Globus je model Zemlje – najvernije prikazuje oblik Zemlje.
24. Geografska karta je umanjen grafički (nacrtan) prikaz površine Zemlje u jednoj ravni. Geografska karta nije model Zemlje. Zašto?
25. Geografska karta sadrži:
1. Matematičke elemente – ram ili okvir karte, kartografska mreža I razmer;
2. Geografske elemente – geografski objekti prikazani na karti;
3. Dopunske elemente – naziv karte, legenda karte I podaci o izradi.
26. Razmer predstavlja odnos stvarnih rastojanja u prirodi I rastojanja na karti.

Razmer nam pokazuje koliko je geografska površina na globusu ili geografskoj karti umanjena u odnosu na stvarnu veličinu Zemlje ili prostora koji prikazuje.

27. Prema razmeru karte delimo na:
1. Sitnorazmerne razmera 1: 1 000 000 ili sitniji (veći je drugi  broj u razmeru, više je umanjena površina Zemlje);
2. Srednjerazmerne razmera 1:200 000 – 1: 1 000 000,
3. Krupnorazmerne razmera 1: 200 000 I krupnije (manji je drugi broj u razmeru, manje je umanjena površina Zemlje, topografske karte I planovi).

28. Prema sadržaju geografske karte delimo na
1. Opštegeografske – prikazuju veći broj geografskih elemenata,
2. Tematske karte – prikazuju 1-2 geografska elementa, retko više (karta vegetacije, klimatska karta, karta gustine naseljenosti, karta prirodnih bogatstava, privrede…)
29. Kartografski znaci služe za prikazivanje geografskih elemenata na geografskoj karti.

Delimo ih na:

-        Konturne – prikazuju granice geografskih objekata (kontinenti, oekani, mora, šume),

-        Linijske – prikazuju granice država, saobraćajnice, reke,

-        Vanrazmerni kartografski znaci svojim izgledom podsećaju na objekte koje predstavljaju (hidroelektrana, fabrika, rudnik, manastir, banja).

30. Pogledaj u legendi u atlasu šta predstavljaju pojedini kartografski znaci (ili u Klett-ovom udžbeniku za 5. razred na 61. strani.
31. Nadmorska visina je vertikalno rastojanje od nivoa mora do neke tačke na kopnu.
32. Relativna visina je vertikalno rastojanje između dve tačke na kopnu ili razlika izmađu dve nadmorske visine.
33. Predeli na kopnu koji su niži od nivoa mora su depresije. Depresije su predeli sa negativnom nadmorskom visinom. Npr. Mrtvo more oko -400mnv
34. Reljef se na geografskim kartama može prikazati sledećim metodama:
1. Metod izohipsa,

Izohipse su zatvorene krive linije koje povezuju tačke sa istom nadmorskom visinom.

2. Motod boja,
3. Metod senčenja,
4. Metod šrafiranja.

KRETANJA ZEMLJE

35. Geocentrični sistem predstavlja shvatanje sveta u kome je Zemlja nepokretna I nalazi se u centru Sunčevog sisetama I vasione. Ptolomej – stara Grčka.
36. Heliocentrični sistem shvatanje sveta po kome se Zemlja okreće oko svoje ose I zajedno sa ostalim planetama se okreće oko Sunca.

Nikola Kopernik – Poljska – objavio knjigu 1543(210) ‘’O revoluciji nebeskih tela’’ nekoliko nedelja pred smrt da ga rimokatolička crkva ne bi progonila

Đordano Bruno – Italija – crkva ga je 1600. godine, na Cvetnom trgu u Rimu, spalila na lomači jer se nije hteo odreći svog učenja.

37. Zemlja se istovremeno okreće oko svoje ose (rotacija) I oko Sunca (revolucija)
38. Rotacija Zemlje je obrtanje Zemlje oko svoje zamišljene ose.
1. Dan, 24 sata, je vremenska jedinica za koje se Zemlja jedanput obrne oko svoje ose ili napravi jednu rotaciju.
2. Posledice rotacije Zemlje su:

1.     Smena obdanice I noći,

2.     Prividno dnevno kretanje Sunca,

3.     Razlike u vremenu:

a.      24 časovne zone, svaka po 15°geografske širine (360°:24sata)

b.     Datumska granica – nalazi se duž 180. meridijana

Kada se datumska granica prelazi sa:

§  Zapada na istok, od Azije prema Americi jedan isti dan se broji dva puta

§  Istoka na zapad, iz Amerike u Aziju jedan dan se preskače (npr. posle petka nije subota nego nedelja).

39. Revolucija Zemlje je obilaženje Zemlje oko Sunca
1. Godina je vremenski period za koji Zemlja obiđe oko Sunca.
2. Godina traje 365 dana I 6 sati. Svaka 4. Godina je prestupna (4x6)
3. Ekliptika je putanja po kojoj Zemlja obilazi oko Sunca I ima oblik elipse.
4. Srednja udaljenost Zemlje od Sunca je 149,6 mil. km.
5. Srednja brzina kretanja Zemlje oko Sunca je 30km/s.
6. Zemljina rotaciona osa je nagnuta na ravan ekliptike pod uglom 66,5°.
40. Posledice revolucije Zemlje I nagnutosti zemljine ose su:
1. Nejednaka dužina obdanice I noći tokom godine,
2. Smena godišnjih doba,
3. Izdvajanje toplotnih pojaseva.
41. Nejednaka dužina obdanice I noći I smena godišnjih doba:
1. 21.3. proletnja ravnodnevica (obdanica i noć traju po 12 sati)

-        sunčevi zraci padaju pod pravim uglom na ekvator.

-        ravnomerno je osvetljena i zagrejana severna i južna polulopta.

-        počinje proleće na severnoj polulopti, a jesen na južnoj.

21.6. letnjna dugodnevica (najduža obdanica na severnoj polulopti, najkraća noć)

-        sunčevi zraci padaju pod pravim uglom na severni povratnik.

-        više je osvetljena i zagrejana severna polulopta.

-        počinje leto na severnoj polulopti, a zima na južnoj.

23.9. jesenja ravnodnevica (obdanica i noć traju po 12 sati)

-        sunčevi zraci padaju pod pravim uglom na ekvator.

-        ravnomerno je osvetljena i zagrejana severna i južna polulopta.

-        počinje jesen na severnoj polulopti, a proleće na južnoj.

22.12. zimska kratkodnevica (obdanica je najkraća na severnoj polulopti a noć najduža)

-        sunčevi zraci padaju pod pravim uglom na južni povratnik.

-        više je osvetljena i zagrejana južna polulopta.

-        počinje zima na severnoj polulopti, a leto na južnoj.

42. Izdvajanje toplotnih pojaseva – 5 toplotnih pojaseva

1.     Žarki toplotni pojas – granice severni I južni povratnik

Najtopliji zato što sunčevi zraci jedino na njega padaju pod pravim uglom

2.     Severni umereni toplotni pojas – granice severni povratnik I severni polarnik

Najtopliji leti, kada sunčevi zraci padaju od najvećim uglom, a najhladniji zimi kada sunčevi zraci padaju pod najmanjim uglom.

3.     Južni umereni toplotni pojas – južni povratnik I južni polarnik

Najtopliji leti, kada sunčevi zraci padaju od najvećim uglom, a najhladniji zimi kada sunčevi zraci padaju pod najmanjim uglom.

4.     Severni hladni toplotni pojas – prostire se severno od severnog polarnika

Najhladniji zato što sunčevi zraci tokom cele godine na njega padaju pod najmanjim uglom, a jedan deo godine ne padaju uopšte (polarna noć)

5.     Južni hladni toplotni pojase – prostire se južno od južnog polarnika.

Najhladniji zato što sunčevi zraci na njega padaju pod najmanjim uglom